مطالب حرفه ای و صنفی
مجری ذیصلاح و مروری بر تجزیه و تحلیل علل یک حادثه
مهندس حجت اله عزیزی؛ عضو هیئت مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران
مهندس محمدرضا نجفی ساروکلائی؛ کارشناس رسمی سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران
مهندس محمدحسین مسعودی؛ عضو هیئت رئیسه گروه تخصصی عمران سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران
حادثه ناشی از گودبرداری در ناحیه4 از منطقه13 شهرداری تهران، اولین حادثه ناخوشایند و تلخ در زمان هیئت مدیره جدید (دوره ششم) سازمان نظام مهندسی ساختمان 
استان تهران به شمار می رود که در آذرماه سال91 اتفاق افتاد و در جریان آن سه نفر از هموطنان عزیزمان جان خود را از دست دادند.
اطلاعات کسب شده براساس مصاحبه ها و تحقیقات محلی انجام شده:
آدرس پروژه: ميدان امامت- خيابان بلال حبشي- انتهاي شرقي خيابان باباطاهر- ساختمان در حال احداث
پروژه مشاركت در ساخت: تعداد طبقات شامل 7طبقه مسكوني با پارکینگ در ١٠واحد كه ٤واحد سهم آقاي دانشي ميباشد.
ساختمان تخريب شده در غرب پروژه به صورت ٦واحد در ٣طبقه دو واحدي و بصورت شمالي و جنوبي ميباشد كه البته ١طبقه هم پاركينگ پيلوتي دارد.
سازنده متولد سال ١٣٥٩ بوده و تحصيلات مهندسي ندارد. ظاهرا اين ساختمان سومين ساختمان احداثي ايشان بوده است!
اظهارات افراد مرتبط با حادثه به استناد مصاحبه های انجام شده:
كارشناس شهرسازي ناحيه ٤ شهرداري منطقه ١٣ اظهار داشت: ما ٢بار به سازنده پروژه تذكر كتبي داديم كه ميبايست مسايل ايمني را رعايت و علاوه بر اجراي مبحث١٢ مقررات ملي ساختمان، نسبت به اجراي سازه نگهبان مطابق نقشه هاي مصوب اقدام نمايد. ايشان گفت كه وقتي به صورت جدي به ايشان تذكر دادم، گفته كه يک ساختماني ميسازم كه بيا و تماشا كن.ايشان اذعان داشتند كه تا به حال مهندس ناظر پروژه را نديدند.
همسايه خسارت ديده و ساكن طبقه دوم، آقاي طاهري كه در اين حادثه نوه اش را از دست داده و عروسش نیز در بیمارستان بستری می باشد با تأكيد بر عدم حضور مهندس ناظر گفت: چرا بايد ساختمان سازي بدست افرد غيرفني صورت پذيرد؟ يك جوان ٣٠ساله كه مهندس هم نيست با ورود به صنف پردرآمد ساختمان سازي زندگي چندين خانواده را از بين برده است.
سازنده هميشه به همسايه ها اطمينان ميداد و در اعتراض آنها به تيغ انداختن و برش پنيري كناره هاي گود(قائم در راستای دیوار همسایه و نه با ایجاد سپر خاکی و بعد اجرای سازه نگهبان و بعد برداشت برحسب دهانه های مختلف و اجرای مرحله به مرحله سازه اصلی) ميگفته كه نگران نباشيد ساختمان بيمه است!
ساختمان تخريب شده همزمان با ساختمان قديمي ملك در حال احداث ساخته شده بودند(قدمت هر دو ساختمان به سال57 میرسد) كه به صورت هماهنگ، یکسان و در کنار یکدیگر و بدون درز توسط يكي از معماران قديمي منطقه با اسكلت فلزي و سقف ضربي اجرا شده بودند. به نظر ميرسد سازنده براي آماده كردن محل احداث ستون از چكش و مته برقي در محل پي ساختمان استفاده نموده است که این موضوع ما را با توجه به ساخت هر دو ساختمان در یک زمان و با یک معمار، به این سمت هدایت مینماید که وجود پی مشترک در ساختمان محتمل بوده و به همین دلیل سازنده از چکش پیکور استفاده نموده است. البته پس از برداشت ضایعات این موضوع یعنی داشتن پی مشترک هر دو ساختمان تأیید می گردد.
براساس گفته های شاهدان عینی در هنگام گودبرداري لودر به داخل انبار چاه جذبي قديمي ساختمان فرو رفت که با تلاش راننده، لودر از آن چاله خارج گردید. این موضوع احتمال وجود یک چاه در ضلع شرقی ساختمان همسایه تخریب شده تقویت نموده و تشدید ریسک را بهمراه داشته است. با توجه به موارد فوق الذکر این نکته حائز اهمیت میگردد که بعلت اجراي سيستم فاضلاب شهري و خارج شدن آب فاضلاب از طريق اين لوله ها و اينكه خاك اين منطقه ماسه اي می باشد (و باعث پائین رفتن تراز اب در چاه گردیده حجم زيادي از آب داخل انباره چاه شده و همین موضوع موجب گردید تا منحنی گرادیان تراز آب تغییر یافته و در فضاي دانه هاي خاك جاي آب را هوا پر كرده و عملا" با یک مجموعه خاک که در درون آن پر از هوا می باشد برخورد خواهیم داشت که کوچکترین ارتعاش عمل ویبره در مجموعه خاک می تواند یک جابجائی در بخشی از توده خاک ایجاد نماید)، این مسئله نیز قابل بررسي است.
سازنده و ناظر در آن زمان دستگیر و زندانی شدند. متوفيان يك پسر5ساله ، يك دختر 1.5ساله و يك خانم ٦٢ساله بوده است. يكي از ساكنين هم خانمي است كه شرايط بسيار حادي داشت و ظاهرا قطع نخاع شده است (که احتمالا" مادر پسر فوت شده می باشد) و در در بيمارستان بستري شد. در شب حادثه ٣واحد حضور نداشته و ميهماني بوده اند. ٤ ماشين (٢ پرشيا ، ١پيكان و ١پرايد) نیز زير آوار بودند.
در هنگام حادثه، ساختمان در كمترين زمان ممكن تخريب شده و هر چند كه صدا و لرزش ايجاد شد ولي فرصت تخليه ساکنین وجود نداشته است. حادثه در روز ٢١ آذر و پس از أذان مغرب اتفاق افتاد. عرض ساختمان تخريب شده ١٠متر و حدود 5متر عرض اين پلاك در طول بنا تخريب شده است.
عمق گود برداري 4.5متر است که جزء ساختمانهای با عمق قابل توجه نمی باشد. گودبرداري توسط لودر صورت گرفته كه موجب ايجاد لرزش ساختمان مجاور مي شده است و از بيل فقط در حمل خاك رمپ گودبرداري استفاده شده است.
شهرداري ناحيه٤ منطقه ١٣هم در فاصله چند صد متری اين پروژه بوده است. شهردار ناحيه، نه تنها دارای تحصیلات اصلی عمران، معماری، شهرسازی یا سایر رشته های هفتگانه نظام مهندسی نمی باشند بلکه حتی دارای تحصیلات مرتبط با صنعت احداث ساختمان و مسکن هم نمی باشند. ايشان هم ظاهرا بسيار آشفته بودند و در سه شب گذشته نخوابيده بود.
وضعیت سازه نگهبان: صرفاً ٢ستون بعنوان سازه نگهبان از آهن آلات قديمي ساختمان (كه پس از نصب در مجاورت بناي همسايه آسيب ديده)، با يك خرپاي غير استاندارد به ستون فلزي همسايه شرقي جوش داده شده بود.
اظهارات برخی مسئولین پس از حادثه به استناد مصاحبه های انجام شده از طریق خبرگزاریها:
مدیرکل معماری و ساختمان وقت شهرداری تهران در این باره گفت: که شهرداری و نظام مهندسی در انتخاب سازنده ساختمان نقش چندانی ندارد و این صاحب کار است که مجری را انتخاب می‌کند و به دلیل اینکه معمولاً این انتخاب به خوبی انجام نمی‌شود در بحث سازه و جزئیات اجرایی آن مشکلاتی ایجاد می‌شود! معمولا شهرداری در اجرای موارد خاصی مانند مبحث 19 مقررات ملی ساختمان نظارت دارد. در بسیاری از موارد در گودبرداری‌های غیراصولی از کارگران غیرمتخصص استفاده می‌شود و همین امر باعث بروز حوادث ناگوار است. مهندس ناظر باید درهنگام گودبرداریها حضور داشته باشد و در حوادثی که در تهران رخ داده قرائن نشان می‌دهد که حضور مهندس ناظر در هنگام گودبرداریها کم بوده است. مهندسان ناظر باید در هنگام کار حضور داشته باشند اما در بسیاری از موارد حضور مهندس ناظر کمرنگ است و همین امر باعث بروز حوادث ناگوار می‌شود!!
معاون سابق شهرسازی و معماری شهرداری تهران در این باره گفت: برای کاهش حوادث ساختمانی باید مهندس ناظر حضور داشته باشد و بر مراحل کار نظارت کند چراکه این مرحله کاملا حساس است و باید با تدبیر انجام شود.
نائب رئیس اول وقت سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران با اشاره به اینکه شهرداری طبق تبصره 7 ماده 100 قانون شهرداری‌ها وظیفه دارد که به طور مدام بر عملکرد مهندس ناظر نظارت کند، گفت: شهرداری طی بازدید‌های که دارد در صورتی که تخلفی مشاهده کرد می‌تواند کار را متوقف کند. شهرداری، نظام مهندسی و مهندس ناظر سه رأس مثلثی هستند که در این موضوع مسئولیت دارند.
تجزیه و تحلیل اوّلیه کارشناسان مذکور درخصوص موضوع:
ضمن ردّ اظهارات ایراد شده توسط مسئولین محترم مذکور که عمدتاً مقصر اصلی را مهندس ناظر تعیین نموده اند و همچنین ضمن خارج دانستن مهندس ناظر از یکی از رئوس مثلث تمثیلی درخصوص مقصران و مسئولین این حوادث ناگوار، با ارائه دلائل زیر مقصرین و مسئولین مربوطه را مشخص و با کمک کلیه صاحبنظران(به استناد یک نظرسنجی انجام شده)، سهم و ردیف مجرم بودن هریک از مقصران را ارائه بشرح ذیل تعیین نمودند.
الف- شهرداری تهران: به دلیل عدم رعایت مواد33 و 34 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان و صدور پروانه ساخت بدون اطمینان از صلاحیت مجری. در صورتیکه این مهم درخصوص مهندسین طراح و ناظر حاکم است و پروانه ای بدون داشتن مهندس طراح و ناظر صاحب صلاحیت صادر نخواهد شد.
ب- سازمان نظام مهندسی ساختمان: که علی رغم فلسفه وجود و جایگاه حقوقی و قانونی خود هنوز بستر لازم جهت اجرای بی چون و چرای قوانین کامل مقررات ملّی ساختمان را برای مهندسان و اعضای خود فراهم نساخته است و باتوجه به استمرار بروز این حوادث همچنان به اجرای غیراصولی ساخت و سازها قانع شده و از ادامه و استمرار روش غلط و غیرقانونی اجرای ساختمانها توسط افراد فاقد صلاحیت اقدام موثری انجام نداده است.
ج- وزارت راه و شهرسازی: که مطابق نص صریح ماده35 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، مسئولیت نظارت عالیه بر اجرای ضوابط و مقررات شهرسازی و مقررات ملی ساختمان در طراحی و اجرای تمامی ساختمانها را بعهده داشته ولی تاکنون در پیشبرد این مهم باتوجه به وجود نقص و اشکال فراوان در حوزه های مختلف ساخت و ساز، فاقد اثرگذاری لازم بوده است.
د- مالک: که بدون اطلاع از قوانین اولیه ساخت و ساز و و حتی انتخاب یک مشاور فنی مناسب در این امر و همچنین بدون اشراف به صلاحیت و وظایف مجری و انتخاب آن، زمینه بروز حوادث را فراهم می نماید.
ه- سازنده (مجری فاقد صلاحیت): که با علم به وجود قوانین ساخت و ساز در این حوزه، پذیرای مسئولیتی می شود که از صلاحیت وی خارج است.
و- طراح: که ممکن است بدون بررسی موقعیت و ارزیابی منطقه و مطالعات لازم، درخصوص تهیه نقشه سازه نگهبان اقدام نموده باشد.
ز- ناظر: شاید بتوان مهمترین قصور ناظران را همین دانست که با علم به این همه اشکالات موجود در روش کنونی ساخت و ساز شهری، همچنان زیر بار سنگین مسئولیت نظارت می روند. که البته در جامعه ای که منتسب به اسلام و عدالت است، بعید به نظر می رسد که قصور این افراد در برابر میزان تقصیر مقصرین یاد شده فوق، قابل توجه باشد که اینچنین مورد هجمه انتقاد برخی مسئولین قرار گیرند.
نتایج نهایی حاصل شده براساس نظرسنجی:
طبق نظرسنجی انجام شده، هفت اولویت برای هفت مقصر مشخص شده با ذکر نوع تقصیر هرکدام در تحلیل اولیه از این حادثه، تعیین که با همکاری مخاطبین محترم سایت جامعه مهندسین90، سهم هریک از مقصرین بعنوان نتایج نظرسنجی مذکور بشرح ذیل معین گردیده است:
|
ردیف
|
مقصران
|
سهم تقصیر(درصد)
|
|
1
|
شهرداری
|
20
|
|
2
|
مالک
|
18
|
|
3
|
سازمان نظام مهندسی ساختمان
|
17
|
|
4
|
وزارت راه و شهرسازی
|
15
|
|
5
|
مجری (سازنده بدون صلاحیت)
|
14
|
|
6
|
ناظر
|
10
|
|
7
|
طراح
|
6
|
در حالیکه در اغلب اظهارنظرات مسئولین فاقد یا صاحب صلاحیت، صرفاً از مهندسین ناظر بعنوان مقصر اصلی یا حداقل یکی از مقصرین اصلی اینگونه حوادث نام برده می شود ولی نتایج نظرسنجی مذکور، سهم تقصیر مالک و سازمان نظام مهندسی ساختمان و در رأس آنها شهرداری را تقریباً دو برابر مهندسین ناظر مشخص می نماید. حتی سهم تقصیر وزارت راه و شهرسازی و سازنده نیز حدوداً یک و نیم برابر سهم تقصیر مهندس ناظر تعیین شده است.
ذکر این نکته ضروری است که نگارندگان این نوشتار اگرچه مهندس ناظر را به استناد همین نظرسنجی یکی از مقصران این حوادث می دانند ولی به دنبال کشف حقیقت و دفاع از آن هستند و امیدوارند که برای اذهان عمومی و رسانه ها این مسئله روشن گردد که مهندس ناظر نباید قربانی مقصرین اصلی با سهم قصور بیشتر این وقایع گردد.
مجدداً مهمترین نتیجه این نظرسنجی را بشرح ذیل متذکر می شویم:
شهرداري با حمايت از بي قانوني یعنی «دادن مجوز ورود به مجري بدون صلاحيت در ساخت و سازهای شهری» بالاترين درصد تقصير در آراء را به خود اختصاص داده است.
حال باید در حکم صادره از دادگاه های قضایی برای این پرونده، مفاد لایحه اخیر شورای شهر و همچنین اقدامات بازرسان سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران، این موضوع را رصد نمود که آیا وظیفه خود را براساس رفع واقعی مشکلات انجام خواهند داد یا فقط به دنبال رفع تکلیف از خود بوده و بدون رسیدگی مناسب به این مقوله، حوادث دیگری را انتظار می کشند!
منابع:
1- جامعه مهندسین90(1)
2- جامعه مهندسین90(2)
آرشيو مطالب...